Eleştirel Düşünme

Eleştirel düşünme, temel bir akademik beceridir ve öğrencilere üniversitede kazandırılması istenen en önemli becerilerden biri olarak kabul edilmektedir. Bu sayfada, eleştirel düşünme kavramını ve çalışmalarınızda nasıl etkili bir şekilde uygulayacağınızı anlamanıza yardımcı olunması amaçlanmıştır.

Eleştirel düşünme nedir?

Eleştirel düşünme olumsuz olmak demek değildir. Eleştirel yani kritik sözcüğünün kökeni Yunanca yargılama ve ayırt etme becerisine sahip olma anlamına gelen kritikos sözcüğüne dayanmaktadır. Eleştirel düşünme, bir şeyleri olduğu gibi kabul etmeyip okuduklarımızı, duyduklarımızı, söylediklerimizi veya yazdıklarımızı sorguladığımız, çözümlediğimiz ve değerlendirdiğimiz daha derin bir düşünme türü olarak kabul edilmektedir.

Eleştirel düşünme teriminin pek çok tanımı bulunmaktadır, ancak temel öğelerini kapsayan tanımı şöyledir:

 “Eleştirel düşünme; inanma ve harekete geçmenin yol göstericisi olarak gözlem, deneyim, düşünme, gerekçelendirme veya iletişim yoluyla toplanan veya üretilen bilgilerin etkin ve maharetli bir şekilde kavramlaştırılması, uygulanması, çözümlenmesi, bir araya getirilmesi ve değerlendirilmesinden oluşan akılcı bir şekilde disipline edilmiş süreçtir.”

Eleştirel Düşünme Vakfı

 

Neden eleştirel düşünme?

Üniversitede, akademik metinleri okurken, akademik ödevleri (makaleler, raporlar vb.) yazarken ve sunumlarınızı hazırlarken eleştirel düşünmeniz istenir. Bu durumlarda, yalnızca araştırma yaptığınızı ve konuyu anladığınızı göstermekle kalmayıp aynı zamanda bu konuda derinlemesine ve eleştirel bir şekilde düşündüğünüzü ve düşüncenizi uygun yollarla ifade edebildiğinizi göstermeniz beklenmektedir.

  • Kendi görüşlerinizi oluşturmanızı ve materyali yüzeysel bir seviyenin ötesinde ele almanızı sağlar. Harika bir makale yazmanın, öğretmenleriniz veya sınıf arkadaşlarınızla akılcı bir fikir alışverişinde bulunmanın temelinde bu yatmaktadır. Ders kitaplarında yazanları tekrar etmek sizi çok ileriye götürmez.
  • Eleştirel düşünme ise değerli savlar oluşturmanızı ve bunları, çeşitli kaynaklardan delillerle desteklemenizi sağlar. Lisansüstü derecesi (yüksek lisans veya doktora) almayı planlıyorsanız, eleştirel düşünme becerinizi geliştirmeniz ve daha detaylı, derinlikli ve özgün araştırmalar yapabilmek için sergilemeniz beklenecektir.
  • Kendi çalışmanızı değerlendirmenize yardımcı olur. Kendi çalışmanız üzerinde düşünerek ve çalışmanızı eleştirel olarak değerlendirerek, yüksek notlar alabilir ve akademik potansiyelinizin tamamını hayata geçirebilirsiniz.
  • Mezun olduktan sonra entelektüel açıdan gelişmeye devam etmenizi sağlar. Öğrenmek, asla sona ermeyen bir yolculuktur; yeni bilgilerle her karşılaştığınızda eleştirel düşünme becerilerinizi kullanmanız gerekecektir.
  • Zor kararlar almanıza yardımcı olur. Gerek kariyer değişikliği, gerekse yeni bir ev satın almayı düşünüyor olun, eleştirel düşünme mevcut seçeneklerinizin avantajlarını ve dezavantajlarını karşılaştırmanızı sağlayacak, düşündüğünüzden daha fazla seçeneğiniz olabileceğini gösterecektir.
  • Bilginin kaynağını araştırarak ve değerlendirerek yalan haberleri fark etmenize yardımcı olacaktır.
  • Etik davranmayan şirketlere ve kişilere av olmanızı önlemeye yardımcı olacaktır. Bilgileri eleştirel olarak değerlendirmeniz, her şeyi olduğu haliyle kabul etmemenize ve başkalarının (özellikle size bir şey satmaya çalışırken) sizi manipüle etmelerini engellemenize yardımcı olur.
  • İşe başvurduğunuzda tercih edilmenizi ve muhtemelen daha iyi bir maaş almanızı sağlayacaktır. İşverenler, personelin iş yerinde zor sorunları çözerek ve orijinal çözümler önererek üstün eleştirel düşünme sergilemesine büyük değer vermektedir.

Eleştirel düşünme neleri içerir?

Eleştirel düşünme, akıl yürütmeyi ve aktif katılımı içermektedir. Eleştirel düşünenler, bilgilerin pasif alıcıları değildir; okudukları veya duydukları her şeyi olduğu gibi kabul etmezler; onun yerine bilgileri sorgular, değerlendirir, kategorize eder ve metin içinde bağlantılar yaparlar ve yazarın söylediklerini, aynı konuda yazmış diğer uzmanların söyledikleriyle karşılaştırırlar.

Eleştirel düşünenler, şunları yapmalarını sağlayan üst seviye eleştirel düşünme becerilerine sahiptirler.

  • Somut gerçekleri, kişisel görüşlerden ayırt edebilirler
  • Çok sayıda bakış açısını ararlar
  • Varsayımları fark ederler
  • Yanlılığı ve inandırmayı tespit ederler
  • Savları, uyumluluk ve tutarlılık için değerlendirirler
  • Verileri uygun şekilde ağırlıklandırırlar
  • Tek bir kaynak yerine çok sayıda kaynağı kullanırlar
  • Mantık ile duyguyu dengelerler
  • Süreçleri ve düşünceyi görsel olarak sunmak için şemaları kullanırlar

Başarılı bir üniversite öğrencisi ve iyi bir eleştirel düşünür olmak için sağlam eleştirel düşünme becerileri geliştirmeniz ve eleştirel düşünme davranışları sergilemeniz beklenir. Bunu başarmanıza yardım edecek şu ipuçlarını ve stratejileri izleyin:

  • İpucu 1: Anlayışı artıran sorular sorun
  • İpucu 2: Çok çabuk sonuçlara varmayın
  • İpucu 3: Bir savın tüm taraflarını dikkate alın
  • İpucu 4: Bilgileri değerlendirmek için kriterleri kullanın
  • İpucu 5: Diğer kişilerin gündemlerini tanıyın
  • İpucu 6: Çok sayıda bakış açısını keşfedin
  • İpucu 7: Varsayımlarda, yeni deliller ışığında düzeltmeler yapın
  • İpucu 8: Sonuçlara nasıl varıldığını anlayın
  • İpucu 9: Neyin bilindiğini ve neyin bilinmediğini tespit edin

Eleştirel düşünmenin temelinde soru sormak (Kim/Ne/Nerede/Ne Zaman/Nasıl/Neden) ve çevremizdeki dünyayı anlamak için cevapları kullanmak yatmaktadır. Kritik düşünme kabiliyetinizi geliştirmek için şu tür gerekçelendirme ve soru sorma kabiliyetinizi kullanın:

  • …’nın güçlü ve zayıf yönleri nelerdir?
  • … ile … arasındaki fark nedir?
  • … olsaydı ne olurdu?
  • …’nın doğası nedir?
  • … neden meydana geliyor?
  • …'nın yeni bir örneği nedir?
  • … için … nasıl kullanılabilir?
  • …’nin yansımaları nelerdir?
  • … ne ile benzer?
  • … hakkında önceden neler biliyorum?
  • …’nın … üzerindeki etkileri nelerdir?
  • … önceden öğrendiklerimle nasıl uyuşuyor?
  • … ne anlama geliyor?
  • … neden önemlidir?
  • … ile … hangi yönleriyle benzer/farklıdır?
  • … günlük hayata nasıl uygulanır?
  • … için karşı sav nedir?
  • En iyi …nedir ve neden?
  • … sorununun bir çözümü nedir?
  • …'ya ne yol açar? Neden?
  • Bu ifadeye katılıyor muyum, katılmıyor muyum? Cevabımı desteklemek için hangi kanıtlar var?
  • …’ya bakmanın başka bir yolu da nedir?

Eleştirel düşünmeye başlamanıza yardımcı olması için bu basit alıştırmayı deneyin.

 

Ek Destek ve Yönlendirme

Eleştirel düşünme konsepti, geçmişi, süreci, bileşenleri, yapısı ve kabiliyetleri hakkında daha fazlasını öğrenmek isterseniz Stanford Felsefe Ansiklopedisinde Eleştirel Düşünmesayfasına ya da EleştirelDüşünme Vakfı internet sitesinegöz atın.

Eleştirel düşünme becerilerinizi üniversitede nasıl uygulayacağınız hakkında ek tavsiye almak isterseniz, BADA Danışmanlarından randevu isteyebilirsiniz.

 

Kaynaklar ve Ek Okumalar: